भारतातील 40 कोटी जनता सध्या विजेच्या दिव्यांपासून वंचित आहे. त्यामुळे अंधारातून प्रकाशाकडे जाण्याचे तत्वज्ञान सांगणार्‍या आपल्या देशात या वास्तवाला किती लक्षात घेतले गेले हा प्रश्‍नच आहे. महाराष्ट्रासारख्या अत्यंत प्रगत राष्ट्राचा विचार केला तर जवळपास 20 टक्के मुले प्राथमिक शाळेची पायरीही चढत नाहीत. तर जवळपास लाखापेक्षा अधिक मुले वर्षभरात बेपत्ता होत असल्याचे स्पष्ट झाले आहे. त्याचप्रमाणे देशातील एकूण श्रीमंतांच्या यादीमधील म्हणजे 15 हजारपैकी 3 हजार श्रीमंत हे केवळ मुंबईत वास्तव्याला आहेत. संपूर्ण भारताचा विचार करता ही आकडेवारी 20 टक्के एवढी आहे. मुंबईला देशाची आर्थिक राजधानी म्हटले जाते. मात्र या आर्थिक राजधानीचे सुत्रे केवळ 3 हजार व्यक्तींच्या हातात एकवटली आहे असा त्याचा दुसरा अर्थ होतो. एकंदरीत विकास हि संकल्पना लक्षात घेतल्यास समाजस्तरातील अंतिम घटक असणारी व्यक्ती जोपर्यंत आर्थिकदृष्ट्या सक्षम होत नाही तोपर्यंत कोणताही समाज विकास या संकल्पनेत बसू शकत नाही. मुंबईचाच विचार केला तर येथील सव्वा कोटी लोकसंख्येमध्ये केवळ 3 हजार श्रीमंतांचा झगमगाट सुरु असेल तर उर्वरित जनता नेमकी काय करते आहे, याचा शोध घेणे समाजशास्त्रीय आणि अशासकीय स्वयंसेवी संस्था हे कार्य कधी तरी करतील काय? म्हणजे बहुसंख्य जनता शिक्षण, आरोग्य आणि जगण्यासाठी अत्यंत आवश्यक असलेल्या अन्नालाही दिवसातून किमान एक वेळ मुकत असेल आणि त्यांची संख्या देशाच्या एकूण लोकसंख्येच्या निम्मी असेल, तर तो देश महासत्ता होण्याच्या स्पर्धेत जवळपासतरी पोहोचला आहे काय? यावर आत्मचिंतन करणे आवश्यक आहे. आपल्या मराठीत असलेल्या म्हणी प्रमाणे ‘उचलली जीभ लावली टाळ्याला’ या म्हणी प्रमाणे केवळ श्रीमंतांच्या झगमगाटावर उभी असणारी प्रसार माध्यमे अशी स्वप्नवत जगाची कल्पना आपल्या समोर मांडत असतात आणि आपण त्याला भाळत असतो. एकेकाळी रशियासारखा देश ज्याने साम्यवादी व्यवस्था असताना अन्न, वस्त्र आणि निवार्‍याचा प्रश्‍न सोडविला होता. शिक्षण आणि आरोग्य याची जबाबदारी सार्वजनिक होती. तेव्हा नवनिर्माण आणि पुनर्निर्माण या कार्यक्रमाअंतर्गत अमेरिकेतील भांडवली प्रसार माध्यमांनी जो झगमगाट रशियन जनतेला दाखवला त्याला भाळून रशियन जनता अशा झगमगाटाची मागणी आपल्या देशातही करु लागली आणि त्यातूनच रशियाचे 17 देशात विभाजन झाले आणि आज त्यातील एकही राष्ट्र महासत्ता तर जावू द्या परंतु रशियाचा अपवाद वळगता विकसित राष्ट्र म्हणून संबोधता येत नाही. हा प्रकार भारतीय जनतेने खर्‍या अर्थाने समजून घेणे गरजेचे आहे. भारतात भांडवलदारी लोकशाही आहे. या लोकशाही व्यवस्थेत जनतेला आपली मते बनविण्याचे पूर्ण स्वातंत्र्य आहे. अशा प्रकारचे स्वातंत्र्य जगातील फार थोड्या लोकांच्या वाट्याला आले आहे. परंतु या स्वातंत्र्याला खर्‍या अर्थाने समजून घेत नसल्यामुळे मते बनविण्याची प्रक्रिया थांबली आहे. याचा अर्थ आमच्या मेंदूवर अप्रत्यक्षपणे प्रसार माध्यमांच्या झगमगाटाचा प्रभाव निर्माण झाला आहे आणि त्यातून विचारांची पोकळी निर्माण होवून कोणत्याही गोष्टीचा कार्यकारण भाव समजण्यापलिकडे आपण गेलो आहोत. देशाची ही वस्तुस्थिती पाहता आपण भावी नागरिक घडविताना त्यांना शांततापूर्ण आणि समृध्द राष्ट्र निर्माणासाठी प्रेरणा देणार आहोत की, अणूकरारासारख्या दुसरी बाजू विघातक असणारे क्षेत्र त्यांना खुले करणार आहोत हा प्रश्‍न महत्त्वाचा आहे.
